Makul sürede yargılanma hakkı ve bu hakkın Avrupa İnsan Hakları sözleşmesi ile Türk hukukuna yansıması

Abstract

Adil yargılanma hakkının bünyesinde barındırmış olduğu en önemli ilkelerden birisi makul sürede yargılanma hakkıdır. AİHS'nin 6/1. maddesi ile açık bir biçimde ve Anayasamızın 36/1. maddesinde adil yargılanma hakkının zımni bir parçası olarak güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkı, hem medeni hak ve yükümlülüklere dair uyuşmazlıklar hem de suç isnadının karara bağlanması açısından geçerlidir. Makul sürede yargılanma hakkının amacı, kişileri yargılama işlemlerinin sürüncemede kalmasına karşı korumak ve özellikle ceza davalarında suçlanan kişinin uzun süre davasının nasıl sonuçlandırılacağı endişesi ile yaşamasını önlemektir. Bu hak kişilere, davalarının makul süre içerisinde sonuçlandırılmasını isteme hakkı vermektedir. Gerek AİHM gerekse AYM tarafından makul süre yönünden tespit edilmiş kesin bir süre bulunmamaktadır. Nitekim her olayın kendine özgü farklılıkları olduğundan, yargılama süresinin makul olup olmadığı hususunda, davanın özellikleri dikkate alınarak bir değerlendirme yapılmaktadır. AİHM ve AYM, yargılamanın makul sürede bitirilip bitirilmediği noktasında davanın karmaşıklığı, başvurucunun davranışları, yetkili makamların kusur ve ihmali, yapısal sorunlar ve uyuşmazlık konusunun başvuru yönünden önemi gibi belirli ölçütleri dikkate alarak değerlendirme yapmaktadır. Ayrıca makul sürenin tespiti için sürenin başlangıç tarihi ile sona erdiği tarih belirlenmektedir. Bu durum, hukuk davalarında ve ceza davalarında farklılık göstermektedir. Makul süre, davaların çabucak sonuçlandırılmasını, özellikle her ne pahasına olursa olsun bir an evvel bitirilmesini hedefleyen bir ilke değildir. Amaç güvenli ve doğru bir şekilde yargılama yapılmasıdır. Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edilmemesi için devletin gerekli tedbirleri alması gerekmektedir. Makul süre değerlendirmesinde davanın sonucu önemli ve etkili değildir. Yani dava makul süre içerisinde sonuçlanmış olsaydı dahi, neticenin değişmeyeceği iddiası, makul sürenin belirlenmesinde devlet lehine bir unsur olarak kabul edilmemektedir. Anahtar Kelimeler: Makul süre, Adil Yargılanma Hakkı, Gecikme, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Anayasa Mahkemesi.

One of the most important principles of right to fair trial is right to fair trial within reasonable time. It's secured in ECHR 6/1 clearly and 36/1 of our constitution implicitly as a part of right to fair trial. This right is valid for both disputes arising from civil rights and obligations and conclude the criminal accusations. The purpose of the right to fair trial within reasonable time is protect people from abeyancy of judgement process, especially for the people who are accused with criminal charges. This right gives people right to demand in order to conclude their judgement process within reasonable time. The peremptory term of reasonable time is not regulated by ECHR and AYM. However, since every case have their own unique differences, features of the case is considered and assessed in order to determine if the judgement process is made in reasonable time. It is assessed according to how complicated the case is. The other key components are behaviour of the applicant, omission and negligence of competent authorities, structural problems, importance of the topic of dispute, etc. Furthermore, starting and ending time of the case is determined for determination of reasonable time. This situation differs from criminal and civil cases. The principle of reasonable time is not aiming to finish the case quickly. The objective is making judgement in a right and reliable way. The state should take measures in order to prevent the violation of right to fair trial within reasonable time. Case result is not important and influential on assessment of reasonable time. Claims that result will not change even if the case is resulted within reasonable time is not accepted on behalf of the state about determination of reasonable time. Keywords: Reasonable Time, Right to Fair Trial, Latency, European Court of Human Rights, European Convention on Human Rights, Constitutional Court.