Roma Hukukunda İş İlişkilerinin Gelişimi Çerçevesinde Opera Kavramı ve İşçinin Bizzat Çalışma Borcu EndNote'a AktarZotero'ya AktarMendeley'e AktarBibtex

Abstract

Çağdaş hukuk sistemlerinde hizmet sözleşmesine farklı bir nitelik kazandıran işçinin bizzat çalışma borcu, Roma hukukunda opera (iş görme faaliyeti) kavramının rest (şey, mal) niteliğine mi; yoksa factum (fiil, olgu) niteliğine mi sahip olduğu hususu ile yakından ilgilidir. Konunun aydınlatılabilmesi, Roma’da iş ilişkilerinin gelişiminin irdelenmesini zorunlu kılmaktadır. Opera kavramı özünde faaliyet kavramına karşılık gelmekle birlikte, Roma hukukunda şaşırtıcı bir şekilde factum (fiil, olgu) kavramıyla değil; res (şey, mal) kavramıyla özdeşleştirilmiştir. İşe ilişkin hukuki ilişkilerin Roma’nın en eski dönemlerinde köleler açısından ele alınmış olmasının bu duruma etkisi bulunmaktadır. Nitekim, Roma hukukuna göre res kabul edilen kölenin, kendisi ile opera (faaliyet)’sı arasında bir ayrım yapılmamıştır. Böylece iş ilişkisinin aslında konusunu oluşturan kölenin -başka bir açıdan işçinin- nitelikleri, zaman içinde iş görme faaliyetine karşılık gelen opera ile eş değer kabul edilmiştir. Benzer şekilde, bir faaliyetin görülmesi anlamını taşıyan opera’nın facere (yapmak) borcuna vücut vermediği; dare (vermek) borcu meydana getirdiği vurgulanmıştır. Özgür Romalıların kendi aralarındaki iş ilişkilerinin zaman içinde yaygınlaşmaya başlaması ise söz konusu bakış açısını değiştirmemiştir. Ayrıca, bir res (şey, mal) olarak opera’nın bu niteliğinin misli olmayan bir karakterde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Romalı hukukçular tarafından causa operarum kavramıyla, opera’nın, çeşitli değişken ögelerden oluşan bir yapısının olduğu ve kendi özünü oluşturan öznel ve nesnel sebepler aracılığıyla değiştiği ifade edilmiştir. İşçinin niteliğiyle ilgili sebepler öznel sebepleri oluştururken; işe ve işin yapılacağı zamana ilişkin sebepler nesnel sebep kabul edilmiştir. Söz konusu bakış açısı nedeniyle, aynı işin, aynı kişinin edimiyle bile, öncekiyle aynı şekilde tekrar edilemeyeceği savunulmuştur. Bu nedenle, Roma hukukuna göre işçinin, üstlendiği iş görme borcunu bizzat ifa etmek zorunda olduğu ifade edilmiştir. Nitekim söz konusu bakış açısıyla esasen vurgulanmak istenen, iş görme ediminin kişiye bağlı oluşudur. Günümüzde işçinin bizzat çalışma borcu olarak adlandırılan bu kavram, Romalı hukukçular tarafından oldukça farklı ve felsefi bir bakış açısıyla geliştirilmiştir.

Employee's duty to work in person gives a characteristic feature to the service contract in contemporary legal systems. The concept of opera (service) in Roman law should be examined in order to explain this duty. In this respect, the elements of opera, the concept of opera as a res, the non fungibility character of opera and the concept of causa operarum are tried to be analyzed. Interestingly enough, opera which means an activity was not accepted as a factum in Roman law; rather it was accepted as a res. Therefore, it is emphasized by Roman jurists that it could be a subject of facere instead of dare. Moreover, the legal relationship between a slave and a master as the oldest form of labour relations in Rome was effective in recognition of opera as a res since the slave as a res and his opera was not considered to be independent of each other. In this regard, the historical development of labour relations in Rome should be examined. In addition, the Roman jurists created a philosophical concept called causa operarum and stated that opera has a structure consisting of variable elements. In relation to this concept, the opera had different characteristics and varied according to the objective elements such as the place or the time of performance and to the subjective elements such as the employee’s age or his strenght. In other words, opera as a res was not fungible. Thus, the same work, even with the performance of the same person, could not be repeated in the same way as before and so the employee is obliged to perform the contractually assumed works in person.