19.yy sonu ve 20. yy başında Osmanlı'da teknolojik ütopyalar ve yapılı çevre tahayyülleri

Abstract

Bu tezin amacı 19. yüzyılın sonunda ve 20. yüzyılın başında Osmanlı Devleti'nde ortaya çıkan ütopik anlatılar ve süreli yayınlarda yer alan makale ve görseller üzerinden teknoloji isteği ve gelecek tahayyüllerinin mimari olarak incelenmesidir. Ütopya anlatılarıyla başlayan mükemmel bir toplum oluşturma ihtiyacı, Sanayi İnkılabı ve Reform hareketleriyle yerini teknolojik icatların merkeze alındığı gelecek tasarılarına bırakmıştır. Osmanlı'da ise bu gelecek tasarıları rüya ile başlayan anlatılarda yer bulmuş, bu anlatılarla paralellik gösteren süreli yayınlarda bulunun yazılar ve görseller yoluyla daha geniş kitlelere kendini gösterebilmiştir. Bu süreçte üretim ve gelişim süreçlerine çoktan geçmiş Avrupalı devletleri anlamaya çalışan Osmanlı Devleti, kendi içindeki ve dışındaki çatışmaları, bu yeniliklere yetişmeyi prensip edinerek atlatmaya çalışmıştır. Bu edebi metinlerin geneli Fenni Edebiyat çerçevesi içine girmiş ve gelecek tasarılarının mimarlık söylemlerinde oldukça önemli bir yer üstlenmiştir. Teze başlarken ilk olarak ütopya kavramına ve ilk ütopyalara bakılmıştır. Devam eden kısımda fenni mimarlık kavramı incelenmiş ve mimarlıkla ilişkisi sorgulanmıştır. Fenni mimarlık eserleri içine dahil edilen edebi metinlerdeki rüyalar ve gelecek tahayyüllerine Rüyada Terakki ve Medeniyet-i İslamiyeyi Rüyet, Çamlar Altında Musahabe ve Rüşeni'nin Rüyası adında üç eser seçilerek, eserlerin yazılma amaçları ve mimari ile kurulan ilişkiye bakılmıştır. İlerleyen kısımlarda Şehbal, Resimli Gazete, Kalem ve Cem dergilerinin görsel ve yazınsal metinleri ele alınmıştır. Bu kaynaklar edebi metin seçkileriyle ortak bir söylem oluşturmak amaçlanarak başlıklara ayrılmış ve tezin önemli bir kısmını oluşturmuştur. Bu yazınların birbiri ile olan bağlantıları ve elde edilen söylemin mimarlık alanına katkısı değerlendirilmiştir.

The goal of this thesis is to examine the desire for technology and future imaginations in the Ottoman Empire at the end of the nineteenth and beginning of the twentieth centuries, as well as the articles and visuals in journals. With the Industrial Revolution and the Reform movements, the urge to build a flawless society, which had its origins in utopia tales, gave way to plans for the future that prioritized technological advancements. In the Ottoman Empire, these future plans found their place in the narratives that started with dreams. Through the articles and images that accompanied these narratives in the periodicals, it was able to introduce itself to broader audiences. By adopting the idea of catching up with these developments, the Ottoman Empire attempted to resolve internal and external disputes while also attempting to express itself and understand the European governments that had already completed the manufacturing development process. All of these literary works were included into the Science Literature framework and took on a significant role in the architectural discourses of upcoming designs. The thesis started out by looking at the definition of a utopia and the earliest utopias. The idea of scientific architecture was looked at in the section after that and its connection to architecture was questioned. Three books, that are named with "Rüyada Terakki ve Medeniyet-i İslamiyeyi Rüyet," "Çamlar Altında Musahabe" and "Rüşeni'nin Rüyası", By choosing and purposes and the relationship established with architecture were examined dreams and future visions in literary texts included in scientific works of architecture. In the following sections, the visual and literary texts of the magazines Şehbal, Resimli Gazete, Kalem and Cem are discussed. These sources, which have played a significant role in the thesis, were broken down into titles in order to foster a shared discourse with literary text selections. The relationships between these literary works and the contribution of the resulting discourse to the field of architecture were assessed.