Parsel bazlı kentsel dönüşümün kentsel çevreye ve kimlik algısına etkileri: Bahçelievler örneği

Abstract

Parsel bazlı değişimler Türkiye kentleşme tarihi içerisinde çeşitli dönemlerde farklı biçimlerde yaşanmıştır. Bunlar 1960'lı yıllarda "Kat Mülkiyeti" kanunu ile yaşanan ilk apartmanlaşma süreci ile başlamış, özellikle 80'ler ve 90'larda değişen imar planları ile devam etmiştir. Son olarak, 2012 yılında yürürlüğe giren 6306 sayılı "Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun" ile özellikle eskimekte olan yapı stoğuna sahip kentsel mahallelerde parsel bazlı kentsel dönüşüm giderek yaygınlaşmıştır. Yaşanan bu son dönüşüm biçimi, kendine has bir yer kimliğine ve özgün kentsel, çevresel, mimari ve sosyo-kültürel özelliklere sahip bu yerleşim alanlarını, dönüşüm sonucu ortaya çıkan tek tipleşmiş yapı stoğu dolayısıyla, özgün özelliklerini kaybetme tehlikesi altına sokmaktadır. Bu çalışma parsel bazlı dönüşüm uygulamalarının kentsel çevreye ve yer kimliği algısına önemli etkileri olduğunu öne sürmektedir. Bu doğrultuda, tez çalışması Ankara ili Bahçelievler semtinde gerçekleşen parsel bazlı kentsel dönüşüm uygulamalarının kentsel çevreye ve yer kimliği algısına etkilerini incelemektedir. Çalışmada, gözlem, saha incelemesi, literatür taraması ve parsel bazlı dönüşüm uygulamalarından önce de semtte yaşamakta olan semt sakinleri ile yapılan derinlemesine mülakat görüşmeleri yolu ile parsel bazlı kentsel dönüşümün kentsel çevrede ne gibi değişimlere neden olduğu, mülakat katılımcılarının yaşadıkları semte dair yer kimliği algılarındaki değişim ve bu algıdaki değişimlere neden olan etkenler incelenmektedir. Bahçelievler semti cumhuriyetin ilanından itibaren planlı bir şekilde ve kooperatif eliyle kurulmuş olup Türkiye'deki ilk bahçe - kent uygulamasıdır. Kendine özgü bahçeli ev tasarımındaki semtte yıllar içerisinde çıkan kanunlar, konut ihtiyacı ve mülk sahiplerinin değişen istek ve ihtiyaçları ile birlikte bahçeli konutlar apartman tipi yapılaşmaya dönüşmüştür. Dönüşümün parçacıl bir şekilde yap-satçı olarak adlandırılan küçük ölçekli müteahhitler tarafından, farklı yıllarda gerçekleşmesi, semtteki yapı stoğunun farklı özelliklerde dört farklı yapı tipolojisine sahip olmasına neden olmuştur. Günümüzde Bahçelievler semtinde gözlemlenen bu dört farklı yapı tipi: (1) mimari miras niteliği taşıyan, bugüne kadar değişmeden korunabilmiş az sayıdaki bahçeli konutlar, (2) bahçeye ayrılan kısımları eskiye oranla azalmış olmasına rağmen kısmen korunabilmiş apartmanlar, (3) yan ve arka bahçeler garaja ayrılmış ön bahçe bazılarında kısmen korunabilmiş apartmanlar, (4) yan ve arka bahçeler inşaat alanına dâhil edilmiş ve ön bahçesi açık otopark olarak kullanılan apartmanlar, olarak sınıflandırılmıştır. Parsel bazlı dönüşüm uygulamaları ile yaşanan fiziksel dönüşüme paralel olarak kullanıcıların yer kimliği algısı da değişim ve dönüşüm yaşamaktadır. Yer kimliği bir yerin diğer yerlerden ayrılarak değerlenmesine ve o yerin kişiler için özel ve önemli olmasını sağlayan unsurlar ile tanımlanmaktadır. Parsel bazlı dönüşüm uygulamaları sonucunda Bahçelievler semtinin değişen fiziksel özellikleri ve nitelikleri, sembol olarak görülen işaret ögeleri ve yapıları yer kimliği algısının değişmesine, dönüşmesine neden olmaktadır. Dönüşen yapılar semtteki kullanıcıların belleklerinde yer alan anılarda, yaşanmışlıklarda, aitlik ve bağlılık hissiyatlarında, duygu ve hislerinde, komşuluk ilişkilerinde değişimler meydana getirmiştir. Bahçelievler' deki yer kimliği algısı bu sebeple özgün değerlerini kaybetme tehlikesi altındadır. Bahçelievler yer kimliği tamamen yok olmasa da kişilerin belleklerinde yer kimliğini oluşturan özgün unsurlar dönüşmekte ve değişmektedir. Yıllar içerisinde semtin isminin ve kimliğinin oluşmasını sağlayan bahçeli evlerden birkaç tanesi günümüze kalabilmişse de, semtte yer kimliği algısını etkileyen temel unsurların kısmen hala daha korunabildiği tespit edilmiştir. Semt sakinleri ile yapılan derinlemesine mülakat görüşmeleri sonucunda Bahçelievler'de yer kimliğini oluşturan en önemli unsurun konut bahçeleri ve peyzaj ögeleri olduğu, bunun yanı sıra parklar, sokaklar, komşuluk ilişkileri, kişilerin belleklerindeki semte dair anılar, semte olan aitlik ve bağlılık hisleri ve kişilerin kendilerini semtte rahat ve mutlu hissetmelerinin de önemli unsurlar olduğu tespit edilmiştir. Bahçelievler semtinin yer kimliği algısının tamamen kaybolarak, sıradanlaşmaması için parsel bazlı kentsel dönüşüm uygulamalarında konut parsellerindeki peyzaj ögelerinin ve sokaklardaki peyzaj ögelerinin korunmasının gerekliliği sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan çalışma, kentsel değişim ve dönüşüm süreçlerinde yer kimliği olgusunun da içerildiği, bütüncül yaklaşımların geliştirilmesinin önemini ortaya çıkartmaktadır.

Parcel based changes have been experienced in different ways in various periods in Turkey's urbanization history. These; It started with the first apartment building process in the 1960s with the "Kat Mülkiyeti" law, and continued with the changing reconstruction plans, especially in the 80s and 90s. Finally, parcel based urban transformation has become increasingly widespread, especially in urban neighborhoods with aging building stock with the "Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun " which entered into force in 2012. This transformation puts cities in danger of losing their original characteristics. This characteristics: unique place identity, unique urban, environmental, architectural and socio-cultural features. As a result of the transformation, emerges a uniform building stock. This study argues that parcel based transformation practices have significant effects on the urban environment and the perception of place identity. In this direction, the thesis study the effect examines on the urban environment and place identity perception of parcel-based urban transformation applications in Bahcelievler district of Ankara province. In the study, data were obtained through observation, field research, literature review and in-depth interviews with the residents of the neighborhood who lived in the neighborhood before the parcel-based transformation applications. This study is being examined What kind of changes does parcel based urban transformation in the urban environment and What are the changes in the perceptions of place identity of the interview participants about the neighborhood they live in and what are the factors that cause the changes in this perception. Bahçelievler district has been available since the proclamation of the republic. Bahçelievler was established in a planned manner. The district was established by the cooperative. It is the first garden-city application in Turkey. It has transformed from a unique garden house design to apartment type houses in Bahçelievler. Reasons for this situation: laws enacted over the years, housing needs and changing demands and needs of property owners. The transformation took place in a non-exhaustive way. The transformation took by small-scale contractors called build-sell. The transformation begin in different years, thus causing the district to have residences with four different building typologies. These four different building types observed in the Bahçelievler district today are: (1) the few residences with gardens have been preserved unchanged until today which have the characteristics of an architectural heritage, (2) partially preserved apartments, although the sections allocated to the garden have decreased compared to the past, (3) side and back gardens are reserved for garage, front garden is partially preserved in some, apartments, (4) side and back gardens are included in the construction area and front garden is used as a parking lot, apartments. District are experiencing physical transformation with parcel-based transformation applications. For this reason, district users district users is taking place change and transformation in place identity perception. Place identity is defined by the elements that separate a place from other places and make that place special and important for people. As a result of parcel-based transformation practices cause the perception of place identity to change and transform in Bahçelievler district. This is because, changing physical features and qualities, signs and structures seen as symbols. Transforming buildings have brought about changes in the memories, experiences, sense of belonging and attachment, emotions and feelings, and neighborhood relations in the memories of the users in the district. For this reason, the perception of place identity in Bahçelievler is in danger of losing its original values. Bahçelievler place identity has not completely disappeared. The original elements that creative the place identity are transforming and changing in the memories of the district users. A few of the houses with a garden have survived to the present day, which helped to form the name and identity of the district however, it has been determined partially preserved that the basic elements that affect the perception of place identity in the district. Conducted comprehensive interviews with residents of the district. As a result, it has been determined that the important elements to create the place identity in Bahçelievler. This elements: residential gardens, landscape elements, parks, streets, neighbourhood relationships, memories, sense of belonging and attachment, district users to feel comfortable and happy in the Bahcelievler. It is necessary to protect the Bahçelievler district so that the sense of place identity is not completely lost and ordinary. For this, it has been concluded that the landscape elements in the housing parcels and the landscape elements in the streets should be preserved. On the other hand, in the study, the importance of the development of holistic approaches including place identity in urban change and transformation processes is revealed.