Abstract:
İran, tarihsel sürecinde yaşanan siyasi ve kültürel değişimler, İran'ın yalnızca kentsel planlamasına
değil, aynı zamanda İran geleneksel konut mimarisine de yansımıştır. Bu yansımalar, İran
toplumunun temel yapısını ve yaşayış biçimlerini de şekillendiren gizlilik ve içe kapanma yani
mahremiyet olgusunu da etkilemiştir. Batı etkisi ile kültür ve yaşam tarzı da etkilenen İran'da, konut
yapılarının iç mekân planlamasında içe kapanma yerini dışa açılmaya bırakmıştır. İran kadınlarının
da Batı etkisi ile modern bir kültür ve yaşam tarzını benimsemesi ile konutta yer alan kadın egemen
mekân olan mutfağın plan şeması ve kullanımı değişim göstermiştir. Mutfak mekânı, İran
kültüründe bir mahremiyet simgesi olarak kadının egemen olduğu yer olmasından dolayı önemlidir.
Bu çalışmada İran'ın tarihsel süreci dönemsel olarak irdelenmiş, mahremiyet konusuna tarihinin
her döneminde önem vermiş olan İran toplumunda mahremiyet olgusu araştırılmıştır. Batı etkisi
ile geleneksel konutların ve mutfak mekânlarının gelişim süreçleri, mahremiyet olgusunu ön plana
çıkaran planlama kararları ve kriterleri incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, mutfak mekânlarının
konutların gizli saklı bölümlerinde var olan kapalı mekânlarken, sanayileşme ve teknolojik
gelişmelerle birlikte daha iletişime açık ve diğer mekânlarla ilişki halinde olan bir mekân haline
dönüştüğü, zamanla gıdaları servis etmek için mutfak ve yemek odası arasında bir pencere açıldığı
ve bu pencerenin açılmasıyla açık mutfak kullanımlarının gündeme geldiği görülmektedir.
